Huizen, een kerk en een herberg waren de eerste gebouwen die een nederzetting tot een dorp maakten. Als de bewoning uitbreidt ontstaat de behoefte naar meerdere cafés, zo waren in het begin van vorige eeuw er wel een stuk of 6 in Ovezande te vinden. Meestal nog voorzien van een “uitspanning” waar de paarden gedurende het verblijf in de stal konden staan en er voer en water kregen. Café Verbeek (Kerkplein 1) was de eerste herberg die tegenover de latere Hervormde Kerk in Ovezande gebouwd werd. Het was lange tijd de gewoonte dat de mannen na het kerkbezoek de herberg ingingen om er wat te nuttigen en dat gebruik heeft zich tot ver in de vorige eeuw voortgezet.
Vanaf ca. 1865 had de huidige locatie Hoofdstraat 67 al een cafébestemming met vergunning. Aanvankelijk een dijkwoning met houten schuur waarvan de huiskamer tot café-lokaal werd aangepast, niet erg groot dus. Behalve een “toogje” (een houten kast van ca. 1,20 meter hoog waarop de glazen gevuld werden) en enkele tafels met stoelen was er niet veel meer meubilair aanwezig. In de vorige eeuw van industrialisatie zijn veel moderne gebruiksartikelen doorgevoerd denk aan radio, grammofoon, jukebox, televisie, fietsen, brommers en auto’s die het normale leven veranderden en zo werd ook het interieur steeds op de moderne tijd aangepast.
Tot ca. 1940 was het café “de Eendracht” van Jan Koens en zijn vrouw Piete van den Dorpel. De foto onder ( van Ben Vermeule “Ovezande in vroeger tijden”) is van eind jaren 30, dus redelijk wel de situatie van tijdens de oorlog WO2. Op het bord rechtsboven staat Wed. J. Koens en dat was dus in dit geval Piete van den Dorpel.
In het begin van de oorlog gebeurde het volgende:
“Een brief van een gast uit 1940”. De huidige (2022) waardin van café de Zak, Petra de Winter, ontving onlangs een schrijven van een man (Siebrecht. vd Spoel geb. 1935., adres bekend red.) die tijdens de evacuatie in mei 1940 als 5 jarig kind met zijn ouders vanuit Kloetinge, vluchtend voor de oorlog, in dit café door de vriendelijke waardin* zelfgebakken spek-pannenkoeken kreeg om zijn honger te stillen. Het drukke café was op dat moment een vluchtelingenopvang en de PTT uit Goes was er bezig zich te reorganiseren. Het Rode Kruis had er contacten met het ziekenhuis in Goes waarvan de gewonde patiënten deels naar de in Ovezande tegenoverliggende schuren (met een groot wit kruis erop) zou verhuizen. Hij heeft er in de verte de rode gloed van het brandende Middelburg vlak na de bombardementen gezien. Hij vroeg zich later af hoe die toenmalige gastvrije waardin heette en kwam tussen 1970-1980 nog een paar keer langs in het café (R2) maar durfde niets te vragen. Daarna heeft hij de brief gestuurd.
Waarschijnlijk was die vriendelijke waardin dus Piete van den Dorpel of haar helpende dochter Joane van den Dorpel geweest (Ma Doene was toen nog niet in beeld en weet hier niets vanaf).De gastvrijheid voor oorlogsslachtoffers stond in Ovezande hoog in het vaandel (zie ook het artikel “Saamhorigheid in Ovezande”).
Café-biljart “de Eendracht” Er was een aanbouw met plat dak aan de achterkant van het café-lokaal gemaakt waardoor het vloeroppervlak van het café verdubbelde. Ter ondersteuning van de overkapping liep in het midden een ijzeren balk van links naar rechts waarop over de volle breedte met sierlijke letters door de plaatselijke schilder Joost Uitterhoeve het volgende geschilderd was:
Deze spreuk is in Ovezande nog steeds van toepassing….iedereen is welkom, mits men zich gedraagt!
Die aangebouwde zwart geteerde houten schuur aan de rechterkant van het café, stond er tot in de 60-er jaren van vorige eeuw nog steeds. De toenmalige café-eigenaar Jan Doene heeft er een slijterij met aparte ingang van gemaakt. Zijn vader Geert Doene tapte zelf de jenever nog in een fles uit een vat dat in de kelder onder het café lag. Daar werd de voorraad opgeslagen, om die reden lag er in het midden van de houten vloer in het café een luik met eronder een trapje naar de kelder beneden (een heel gedoe dus). Als ik door mijn vader op 12 jarige leeftijd om een fles jonge jenever gestuurd werd, kreeg ik als beloning van de caféhouder Geert Doene telkens 3 à 4 sigaretten…. ja, je werd toen al vroeg geleerd te roken!
Gedurende WO2 werd Jan Doene, zoals meerdere Ovezandenaren, door de bezetter tewerkgesteld in Duitsland. In dagblad de Stem van 29-05-1945 stond een advertentie met dankbetuiging voor de hartelijke ontvangst bij zijn terugkomst in Ovezande na zijn verblijf in Duitsland. Het gezin van Geert Doene en Joane van den Dorpel bestond uit 5 kinderen.
Het interieur van het café in de jaren 50 had de speciale kenmerken van de schoon gemetselde 2 “boogjes” waartussen boorden met flessen drank op de pak stonden. Ervoor de “toag” (schenkkast / tapkast) waar de glazen gevuld werden en het boek (met de rekeningen van de klanten) werd bijgehouden. Ook was daar de kassa (geldlade) om te kunnen betalen. Bij café Verbeek was er ook zoiets maar dan met 1 boogje achter de toag, ook daar was er net als hier in de winter een brandende “hetelucht” (dubbelwandige) “Jaarsma” kolenkachel met een lange pijp door het plafond naar de schoorsteen (zie middelste foto onder).
In het café waren vele verenigingen actief waaronder de biljartverenigingen OHGL en DOS, maar ook schuttersverenigingen (op de “liggende wip” achter het café) .
Er waren 3 biljarts opgesteld en daar kwamen goede spelers met kampioenschappen uit voort. Jan Doene met zijn vrouw Ma Voet namen het café eind jaren 50 over, Geert en Joane bleven in het begin wel bijspringen als het druk was.
De volgende anekdotes in het café speelden zich af ca. 1965-1966:
“De wisseltruc”. ‘s Zondags middags om 4 uur werd Joane voor de bediening achter de tapkast afgelost door haar schoondochter Ma Doene. De bestelde consumpties werden telkens in “de boek” achter de naam van de besteller bijschreven. Joane kon mij (18 jaar) en mijn broer Rob (16 jaar) niet uit elkaar houden, dus ze verwisselde de namen in het boek. Wat ik (Tom) bestelde schreef ze dus onder de naam Rob op, toen ik dat door had zei ik tegen Rob: “ik geef de eerste rondjes bij Joane en als Ma binnen is geef jij de rondjes”. Rob ging akkoord want dat was ongeveer ieder de helft, hij wist natuurlijk niets van de naamverwisseling…. Toen er eind van de middag afgerekend moest worden, keek Rob verbaasd op: daar klopte niets van, hij moest veel betalen en ik bijna niks. Ik had natuurlijk de grootste lol…. Ma dacht wel dat de fout bij Joane lag en stelde voor het totaal door tweeën te delen, voor ieder de helft dus, en dat gebeurde. We hebben daar later nog veel om kunnen lachen….
Naast kastelein was Jan Doene als timmerman in loondienst en kon de verbouwingen aan zijn café alsmede het bouwen van zijn 2 nieuwe woningen aan de overzijde van de Hoofdstraat zelf uitvoeren. Hij bouwde in de jaren 60 ook zelf de nieuwe toiletten en een lange bar met biertap en zitkrukken in het café. Links van de toiletten was er een buitendeur (nooduitgang) met een trap naar beneden en daar had hij een volière gebouwd waarin naast tropische vogels ook fazanten werden gehouden. Tevens was Jan een fervent duivenmelker en je zag vaak in het café, waar de duivenmelkers ook bijeen kwamen, de wedstrijd-duivenklokken op de biljart gereed staan. Hij zat mede in de vrijwillige brandweer van Ovezande en moest zodoende ook weleens uitrukken om een brand in de omgeving te blussen.
Hun dochter Jeanette (toen een jaar of tien) kreeg accordeonles in de naastgelegen woonkamer. Tijdens het oefenen zat vader Jan Doene in z’n okerkleurige timmermans-overall erbij als “metronoom” en gaf de maten aan door met zijn duimstok op de tafel te tikken, een goede manier om het notenschrift te leren (hij had zelf in de Ovezandse fanfare gezeten).
Ca. 1965 “De ontgroening”.Toen mijn zus verkering kreeg, vonden haar broers dat de toekomstige zwager eerst ontgroend moest worden want hij lustte geen bier en kon niet biljarten. Ja, zo kon hij niet in de familie worden opgenomen! We namen hem mee naar het café (“de Eendracht” van Jan en Ma Doene). We gingen biljarten en lieten hem steeds winnen, hij moest dan wel telkens een glas bier leegdrinken. Hij kreeg er lol in en dacht dat hij een goede biljarter was, na vele gewonnen partijen kon hij maar moeilijk meer op z’n benen staan. Nu woonden wij schuin tegenover het café onder aan de dijk waar toen nog geen trapjes lagen maar een vette sliklaag het dijkje bedekte. Wij wisten behendig daarover heen te komen, maar natuurlijk gleed onze kersverse zwager uit en zijn nette pak zat flink onder de modder…onze zus was niet blij. Broer Bas zei tegen haar: “hij moet nog veel leren, maar heeft wel aanleg….”
“De jukebox” Er stond in het café ook een jukebox NSM “Serenade” uit 1964 (zie foto boven), waarvoor ik in de jaren 1967-1969 de nieuwste singles leverde. Ik werkte toen bij Stroom in Goes die een ruime sortering grammofoonplaten had en waar ik de singles op zicht mee mocht nemen en na afrekening de provisie kreeg. Op een avond had ik 10 singles meegenomen waaruit Jan er 3 mocht kiezen, zo zei ik, want de rest was bestemd voor café “het Olietunnetje” en het “café van de Gughte” in Driewegen (concurrenten). “Wat?” zei Jan, “niks ervan , ze moeten hier allemaal in deze jukebox!”, en zo geschiedde……
Op je geboortedorp in de kerk trouwen en feesten in je stamcafé….
1971. Als je in Ovezande geboren, gedoopt en in de RK-kerk getrouwd bent met een meisje uit Ovezande, dan vier je je trouwfeest ook in Ovezande:
Het was een erg gezellige bruiloft, al mijn broers en enige zus, zwagers en schoonzussen, mijn moeder en schoonouders, peetouders, mijn werkgever(s) en collega’s waren erbij. Mijn oudste broer Rinus was de ceremoniemeester die ook voor de feestmuziek zorgde en het was er een van de eerste bruiloften in dit café waar, in plaats van bier uit flesjes, heerlijk koel getapt Heineken bier van de bar werd geschonken….
Deel 2
In het vorige deel 1 wordt de oprichting van het betreffende café (“de Eendragt”) rond ca. 1860 genoemd. De oprichter was Pier Rijk die het café begon en omdat de nieuwe RK-kerk rond die tijd net gebouwd was en de mannelijke kerkgangers na het bezoek aan de kerk graag nog even naar het tegenoverliggende café gingen. Daar was de omzetverwachting gedeeltelijk op gebaseerd en in de daarop volgende jaren ook gerealiseerd.
In 1977 wilde Jan Doene stoppen en is het café “De Eendracht” overgenomen door mijn oudste broer Rinus Rentmeester, die het helemaal gemoderniseerd /verbouwd en uitgebreid heeft met erachter een grote danszaal / discotheek “R2”.
Bar R2
De voorgevel (incl. dak) is eveneens helemaal opnieuw opgebouwd zoals het er nu nog staat. De voordeur is meer naar rechts geplaatst en de slijterij is als restaurant-gedeelte bij het café getrokken. Hij had grote plannen voor het café en wilde voor Ovezande iets groots opzetten, een horecabedrijf bestaande uit een “grand-café” met bar, restaurant, discotheek en dancing (grote danszaal) met geregeld live muziek.
Waren in de jaren 60 de dancings met livemuziek sterk in opkomst, zo waren dat in de jaren 70 de discotheken. Het verenigingsleven zat in een neergaande lijn, de televisie was daar een belangrijke oorzaak van. De mensen gingen wel meer uit in de horeca, dus er zat wel wat perspectief in die richting…. Toon Martens had in ‘s-Heerenhoek succesvol zijn project “Kiekieris” opgezet. Er was een groeiende behoefte aan grotere horeca-ondernemingen met publiekstrekkende attracties.
Rinus was sterk sociaal betrokken bij Ovezande. Aan de voetbalvereniging Volharding deed hij in die tijd een schenking van fl. 4,500,= om een nieuw clubhuis te kunnen bouwen (wat er nu staat). Er werkten ook veel werknemers uit Ovezande in zijn bedrijf “M.J. Rentmeester” import-export (de aardappel groothandel aan de Groenendijk naar Driewegen), dus voor de verdere opbouw van Ovezande in het verenigingsleven en de horeca had hij veel over. De investeringen in de gebouwen en inventaris van project “R2” waren groot, de biljartclubs en de schuttersverenigingen konden in de grote zaal terecht. Daar werden ook tentoonstellingen, beurzen, grote bijeenkomsten gehouden en dat botste weleens (de biljarters gingen uiteindelijk naar het “Trefpunt”/ KBO en de schutters bouwden een eigen clubgebouw bij de nieuwe stengenweide). Een dergelijk groot project vraagt ook extra personeel voor de keuken, organisatie, bediening en onderhoud, dus ook dat bood weer extra werkgelegenheid. Vooral de dansavonden in de grote zaal zorgden voor veel bezoek en omzet, bekende bands kwamen er optreden. Werd Ovezande een nieuw uitgaanscentrum?
Het werd “Bar- Restaurant- Dancing R2” genoemd . Er waren daar in de weekends dansavonden met “de Havenzangers”, “Hanny en de Rekels”, “Enterprise” met “de zusjes Wouterse”, “Surrender” etc., die optredens werden toen erg druk bezocht. De vaste DJ was in die tijd mijn jongste broer Jos. Ko de Meij (die ook in het aardappelbedrijf werkte) en zijn vrouw werkten ook in “R2” voor bediening.
Vanuit zijn aardappelhandelsbedrijf “M.J. Rentmeester” financierde Rinus aanvankelijk zijn project “R2” in de startfase. Tijdens de goede balansuitslagen van dit bedrijf zag alles er rooskleurig uit, maar in 1978 kwamen er grote tegenvallers in de aardappelhandel en daardoor ging zijn aardappelgroothandelsbedrijf in de hallen aan de Groenedijk failliet en werden er nieuwe financiers voor “R2” gevonden, waardoor Rinus zelfstandig toch deze horecaonderneming kon voortzetten voor zijn broodwinning. Onze bejaarde moeder zorgde ervoor dat op haar verjaardagen haar kinderen en familie bijeen kwamen in “R2” en die bijeenkomsten waren altijd reuze gezellig. Gewoonte was dat ik en mijn broers optraden voor de muzikale omlijsting.
Men kon er in het restaurantgedeelte ook van de kaart dineren, er was een nieuwe professionele keuken met een eigen chef-kok. Helaas bleek er te weinig draagvlak in Ovezande om een dergelijk project continuïteit te bieden. Rinus (1941-2002) heeft dit café “R2” tot aan zijn dood gerund.
Café de Zak
Na 2002 is “R2” overgenomen en tot bruin café “De Zak” omgedoopt, de danszaal achter werd rigoureus verbouwd tot een pension voor arbeidsmigranten. Jack Goense en Robin Caspers waren de nieuwe eigenaren en Carin van Zanten werd erna nieuwe mede-eigenaar. In 2013 werd Henk Schipper de nieuwe eigenaar van “de Zak” en in 2014 Maaike Nijsse. In 2015 werd Petra de Winter, die in Oudelande vanaf 2013 “D’n Ospit” exploiteert, de huidige waardin van “De Zak”. Zij heeft haar wortels in Ovezande, want haar opa was de veearts Gakeer uit de Bloemenstraat. Ze komt tegenover “de Zak” in de Hoofdstraat te wonen, waar ze druk bezig zijn de woning te verbouwen en aan te passen. Toekomst gericht en dicht bij haar werk….
Achteraf bekeken is gelukkig het café wel behouden gebleven, want wat is nou een dorp zonder bruin café….? Natuurlijk heeft Ovezande wel een paar alternatieven zoals het dorpshuis het “Trefpunt”, het theehuis “de Pastorie” en de B&B met koffie-schenkerij “de Witte Hoeve”. Maar waar ga je heen als je een leuk familiefeestje met hapjes en drankjes wilt vieren? Het interieur van het café had vanaf 1978 een goede basis: de sterke houten plankenvloer, het balkenplafond, het robuuste meubilair en een oerdegelijke bar, hier kon men verder een aangepaste inrichting uit opbouwen….
De keuken is door Petra opnieuw ingericht en voorzien van professionele kookapparatuur, koelkast, diepvries, oven, grill, frituur etc. Zo kunnen maaltijden worden bereid voor afhaal of ter plaatse consumeren, maar ook hapjes voor aan de borrel of aan de tafel eventueel in groepsverband. Het café heeft als vanouds de nodige potentie in huis! Een verjaardagspartij of familiefeestje kan hier prima georganiseerd worden.
Ik heb onlangs op een zondagmiddag mijn 75e verjaardag bij Petra in het gezellige café “de Zak” gevierd en dat werd een succes! Via de beamer zagen we ook nog Max Verstappen triomferen, wat wil je nog meer……? Compliment voor de keurige verzorging aan Petra & medewerkers van “de Zak”!
Tijdens deze verjaardagspartij waren ook ex-horecamensen aanwezig: Mijn schoonzus Corry Rentmeester, uit “R2” en de weduwe van mijn broer Rinus. Els Rentmeester, mijn schoonzus die samen met mijn broer Bas na de Korenbeurs in ‘s-Heerenhoek , diverse cafés in Zeeuws-Vlaanderen geëxploiteerd hebben. Professionele mensen uit het horeca-vak dus en die hebben hier ook genoten: alles, tot in de toiletten, is super schoon. De bediening is snel en vriendelijk, de consumpties zijn van hoge kwaliteit evenals de muziek en de sfeer.
